Historijat "Sarajevskog vodovoda"

Prvi vodovod u Sarajevu sagradio je Isa-beg Ishaković, davne 1461. godine. Brojne bogate Sarajlije, dobrotvori, gradili su vodovode, te je Sarajevo bilo poznato kao grad česama, hamama, sebilja i šadrvana. Ti vodovodi su bili gravitacioni, građeni od glinenih i drvenih cijevi. Posljednjih godina Turske vladavine, u Sarajevu je bilo 156 javnih česama i 68 raznih vodovoda, dužine 55 kilometara. 

Brojne česme, građene po mahalama, džamijskim haremima, kućne po avlijama, pred čijom ljepotom čovjek ostaje zadivljen, davale su gradu poseban čar. Najstarija i najpoznatija česma u gradu, nalazi se u zidu dvorišta Begove džamije, čiji je prvobitni naziv bio Gornje češme, starijim Sarajlijama poznat kao Čifte česme. 

Bistrička česma bila je jedno vrijeme najveća u Sarajevu. Izgradnjom vodovoda Moščanica, počinje masovno uvođenje vode u kuće, čime javne česme gube svoju funkciju. Austrougarske vlasti su po dolasku u Bosnu i Hercegovinu 1889.godine izgradile vodovod "Mošćanica", pa možemo reći, da je tada i udaren temelj modernom vodovodu u Sarajevu. U ovom periodu je dovedena voda i sa Vrela Prače i Bistrice, 30-tak kilometara udaljenih od grada. Na kraju Austro - Ugarske vladavine, vodovodna mreža grada je iznosila oko 97 km. 
Prva gradnja vodovoda u austro-ugarskom periodu je počela sredinom marta 1890 godine polaganjem cijevi od fabrike duhana prema gradu. Cijevi su postavljane po glavnim gradskim ulicama i to velikom brzinom, tako da je već u oktobru 1890. godine bio gotov glavni sarajevski vodovod koji je bio dovoljan za snabdijevanje većeg dijela grada. Voda je bila uzeta s izvora potoka Mošćanice koji je od grada udaljen oko 7 km i mogla se zbog visoke nadmorske visine prirodnom gravitacijom dovesti u grad. 

Sagrađen je i jedan rezervoar visoke zone sa 400 m 3 zapremine i jedan rezervoar niske zone sa 1100 m 3 zapremine.Količina vode na izvoru je bila 53,7 litara u sekundi, dok je od izvora položena mreža cijevi u dužini od 44.914 metara. Ovaj vodovod je bio namjenjenza razne ustanove i javne česme i hidrante. Uvođenjem vodovoda gradsko poglavarstvo je pozvalo sve kućevlasnike da podnesu prijave ukoliko žele da u kuću uvedu vodu iz javnog vodovoda. Ukoliko su za to postojale tehničke mogućnosti uprava vodovoda je o trošku kućevlasnika uvodila vodu s gradske vodovodne mreže. Voda se plaćala prema propisanoj skali ili paušalno godišnje. Međutim uskoro se pokazalo da mošćanički vodovod ne zadovoljava potrebe grada u vodi. Bilo je stoga nužno da se kapacitet izgrađenog vodovoda pojača na taj način što će se pronaći nove količine izvorske vode. 

Već od 1894. godine gradska opština je pristupila radovima na pojačanju vodovodnog kapaciteta. Otada je u postojeću vodovodnu mrežu uvedeno nekoliko izvora: 1895 godine izvor Crnil sa količinom vode od 10 litara u sekundi koji je zajedno s Mošćanicom snabdjevao najveći dio grada, zatim iste godine izvor Begovac s 3 litre vode u sekundi koji je opsluživao mahale s lijeve strane Miljacke. Od 1894 do 1903 godine uveden je izvor Kovačići sa 30 litara vode u sekundi koji je opsluživao klaonicu, vojni logor, željezničku stanicu, željezničke radionice i gradske Pofaliće, te izvor Berkuša koji je snabdjevao gornji kraj Bistrika i bistričku stanicu. Zatim su u vodovod uključeni i brojni manji izvori kao što su Javornik, Dobra Voda, Ferzibegovac, Hidajetovac, Sedrenik, Studenac,Soukbunar i Žergići koji su snabdjevali gornje periferne djelove grada. Postojalo je još i oko 1000 bunara u gradu iz kojih se upotrebljavala voda za piće samo na onim mjestima gdje nije bilo vodovoda. Ali i poslije gradnje svih ovih vodovoda sve jače se osjećala oskudica vode. To je podstaklo opštinsko zastupstvo da održi jednu vanrednu sjednicu na kojoj bi se jedino raspravljalo o tome kako da se grad opskrbi potrebnim količinama vode. Sjednica je donijela odluku o pojačanju vodovoda s izvora Kovačići na 40 litara vode u sekundi, ali je prihvaćena i ideja o izgradnji novog vodovoda s izvora rijeke Prače. Također je predložena mogućnost da se grad snabdijeva vodom sa Vrela Bosne izbacivanjem vode električnim pogonom na vrh Igmana odakle bi se cijevima sprovela do Sarajeva, ali je ta varijanta otpala. 

Gradnja vodovoda Sarajevo-Prača je počela kasno zbog nedostatka financijskih sredstava i tek je na sjednici od 10.01.1912. godine saopšteno da je ministarstvo finansija dalo opštini koncesiju za građenje ovog vodovoda. Pračanski vodovod je građen u dvije etape, najprije u 1912/13 godini od Sarajeva do izvora Bistrice, a zatim u toku rata od Bistrice do izvora rijeke Prače. Ovaj vodovod je ukupno davao i preko 200 litara vode u sekundi. Kako su građani sve više uvodili priključke na gradsku vodovodnu mrežu, ukupna dužina te mreže na kraju austro-ugarskog perioda iznosila je 97.387 metara, dok se broj ugrađenih hidranata popeo na 245. 
Voda iz gradskog vodovoda bila je uglavnom zadovoljavajuća. Za suhog vremena ona je bila dobra za piće, hladna i potpuno bistra, ali za vrijeme velikih kiša ona se često mutila i bila je neukusna za piće i ružnog izgleda, jedino se kovačićki izvor nije nikad mutio zbog čega se s pravom smatrao kao najzdraviji u Sarajevu. 

Skoro potpuno devastirano u ratu, u poslijeratnim godinama, od 1996.godine, Kantonalno javno komunalno preduzeće "Vodovod i kanalizacija" Sarajevo, je uz pomoć stranih donatora, Vlade Kantona Sarajevo i mnogobrojnih domaćih institucija, doživjelo potpunu preobrazbu u obnovi i razvoju cjelokupnog sistema. Normalizacija u pogledu snabdijevanja grada vodom u postratnom periodu, bio je osnovni zadatak i cilj preduzeća, ali i drugih relevantnih subjekata u Kantonu Sarajevo. 

Od 1996. do 1998.godine uslijedio je period obnove sistema, a od 1998 do danas, period progresivnog razvoja. Sačinjen je prijedlog Programa urgentnih radova za 1996.godinu, sa listom prioriteta sanacije. U 1998.godini, Vlada Kantona Sarajevo uložila je velika finansijska sredstva, čiji je veći dio usmjeren za opravku kvarova i rekonstrukciju vodovodne mreže. 
I kanalizacioni sistem pretrpio je velika oštećenja u ratnom periodu. Nabavkom sredstava i opreme za rad kreditnim putem, raznim donacijama, te vlastitim radom i finansiranjem, rad na planskom održavanju i rekonstrukciji kanalizacione mreže bio je omogućen. Izvršeno je čišćenje važnijih kanalizacionih vodova, rekonstrukcije i opravke kanalizacije na više lokaliteta. Donacijom Japanske vlade i Japanskog stručnog tima, tokom 1999.godine, izrađena je Studija za revitalizaciju Uređaja za prečišćavanje otpadnih voda na Butilama. 
Projekt za izgradnju integralnog informacionog sistema, koji obuhvata aktivnosti iz svih vitalnih segmenata preduzeća , stavljen je u funkciju 1999.godine. Finansiran je iz sredstava donacije Finske vlade, a dijelom vlastitim ulaganjima. Izvršena je nabavka i instaliranje HW opreme, komunikacione opreme, izrada aplikativnog softvera. 

U novije vrijeme, u preduzeću je prihvaćeno izvještavanje o gubicima vode u obliku, koji preporučuje međunarodna asocijacija za vodu – IWA, koja je razvila standarni oblik za izračunavanje bilansa vode, koji se može primijeniti za različite tipove vodovodnih sistema, vlastitih podsistema i ograničenih područja mjerenja. 

Danas vodovodni sistem opskrbljuje oko 400.000 stanovnika Sarajeva. Glavni resursi su podzemne akumulacije na lokalitetu Sarajevsko polje - Bačevo, Sokolovići, Stup, sa kojih se obezbjeđuje 90% ukupnih količina vode, te 10 vrela i 3 filterska postrojenja. Dužina primarne i sekundarne vodovodne mreže iznosi oko 1.064 km, te oko 475 km priključne mreže. U okviru vodovodnog sistema postoji 47 zona snabdijevanja, 36 bunara, 55 rezervoara, 24 pumpne stanice, sa 70 pumpnih agregata, 11 hidrofleks postrojenja. Preduzeće raspolaže vlastitom radio-mrežom, a u funkciji je telemetrijski sistem, koji omogućava daljinski nadzor i upravljanje skoro svih izvorišta i pumpnih stanica. 

Kanalizacioni sistem grada je gravitacioni i čini ga više od 954 kilometara uličnih kanala profila od 200 do 2.000 mmž različitih namjena, od čega je 473 km fekalnog kanala, 335 kišnog i 146 km mješovitog, a ukupna dužina kanalizacione mreže sa kućnim priključcima iznosi oko 1013 kilometara. Otpadne vode odvode se prema uređaju za prečišćavanje, a kišne u vodotoke. Postrojenje za prečiščavanje otpadnih voda je locirano kod ušća rijeke Miljacke u rijeku Bosnu, a od 1992.godine je izvan funkcije.